Onlangs stelde ik aan een vooraanstaande historicus de volgende vraag: ‘Ik probeer te begrijpen hoe het kan dat een geschiedkundige tegelijkertijd ook een (Vlaams)nationalist kan zijn. Ik kan er niet bij. In mijn ogen is het nationalisme doorheen de geschiedenis een belangrijke factor in het veroorzaken van conflicten, oorlogen en polarisatie. Kunt U mij daar wat meer inzicht bijbrengen?’
Zijn antwoord komt in essentie hier op neer: Waar mensen samenleven is er iets als een gelaagde groepsidentiteit, waarin cultureel behoren een grote rol speelt. Een mens heeft nood aan een groepsidentiteit, godsdienst en de natie vormen onze identiteit als groep. Godsdienst en nationalisme hebben een mobiliserende kracht, zijn soms een zegen en vloek tegelijk. Godsdienst en natie kunnen mensen verbinden.
Maar, zo zegt hij zoals bij de godsdienstige staten kan ook de gelaïciseerde natiestaat verglijden naar polarisering en geweld. Er zal altijd een spanning zijn, wie mag er tot de natie behoren? Hoever gaat onze solidariteit? Nationalisme is een sterke kracht die tot die tot massaoorlog kan leiden, en in de meest uiterste variante kan uitlopen op genocide (bv. ex-Joegoslavië).
Nationalisme kan verder ook de democratie ondermijnen wanneer ze de interne diversiteit, het interne pluralisme, bemoeilijkt. Nationalisme kan zelfs leiden tot het opheffen van de democratie en de invoering van een éénpartijstaat (bv. nazi-Duitsland; het nazisme was een gelaïciseerde totalitaire religie).
John Lennon zong er al over in het lied Imagine:
‘Imagine there's no countries It isn't hard to do Nothing to kill or die for No religion too’
De mens heeft nood aan een groepsidentiteit begrijp ik nu beter. De Europese identiteit neemt in zijn overwegingen een belangrijke plaats in. In zijn ogen bestaat wereldsolidariteit bijna niet en er zullen altijd grenzen tussen ‘wij’ en ‘zij’ zijn, welke ook de inhumane gevolgen ervan soms kunnen zijn.
Is dat nu niet het echte probleem, dat we te weinig wereldburgers zijn?
Neem nu Afrika. Elisabeth Wathuti, de klimaatactiviste, stelt dat terwijl honderdduizenden mensen hun dorpen dienen te verlaten en zwerven op zoek naar water en vruchtbaar land, zijn de rijke aardbewoners vooral bezig met het nastreven van hun pleziertjes. Waar blijft het Marchallplan voor Afrika en de aandacht voor de vele vergeten oorlogen in dat continent en mondiaal?
De ecologisten zeggen het al langer, we hebben maar één aarde. We zijn allen aardbewoners, tot spijt wie het benijdt, verbonden met mekaar. Als we de geo-politieke machtsspelletjes nu eens overboord gooien? En de zorg voor de aarde en het welzijn van zijn inwoners voorop zouden stellen?
Geen ‘wij’ en ‘zij’ meer, maar allemaal wereldburgers!
Imagine
Column verschenen in het Zilverblad, diemaandelijks tijdschrift van Groen Plus, zomer 23